احمد كسروي

 در نامة پرچم اخيراً مقالة ( ارزش اسكناس با پشتوانه نيست ) را خواندم و در ضمن مقاله اينهم بود كه پول ( اهم از اسكناس و زر و سيم ثروت نيست ) چون مندرجات پرچم همواره منطقي و روي دليل است و پاسخ هاي منطقي را هم از نظر دور نميدارد اين است در اين قسمت كه اشتباهي بنظرم رسيد خواستم نظريات خود را عرض نمايم كه اگر اشتباه از طرف بنده باشد رفع شود.

 بنده ميگويم ارزش اسكناس با پشتوانه است و اگر پشتوانه نباشد اسكناس ارزش ندارد و زر و سيم جزء ثروت است.

 1ـ

چنانكه آگاهي داده بوديم روز يكشنبه يكم آذر نشستي در خانة دارندة پرچم برپا گرديد. نخست سخناني از عيد رفت و دارندة پرچم شرح داد كه عيدهاي هر توده اي آنروزهاييست كه با يك پيشامد تاريخي مصادف بوده و اينست هرساله آنرا عيد ميگيرند و بجشن و شادي مي پردازند كه هم قدرداني از كوششها و رنجهاي گذشتگان كرده و هم كنونيان را به برخاستن بمانندة آنكارهاي تاريخي برانگيزند ، اينكار خردمندانه ايست و بايد باشد. ولي افسوس كه عيدهاي ايران كمتر يكي مبناي تاريخي دارد. بهرحال ما امروز را يكي از عيدها مي شماريم

[1] سپس هر كار بزرگي يا هر فيروزي اي براي ما رخ داد روز آنرا نيز عيد خواهيم گرفت.

 يكي بدستينة « خوانندة پرچم» نامه اي فرستاده مي نويسد : « عقيدة شما دربارة مالكيت چيست؟.. بعضي ميگويند : شما منكر مالكيت هستيد و ميگوييد بايد ثروت مردم را از دستشان گرفت. من چيزي در اين موضوع در پرچم نخوانده ام ولي چون ميگويند بهتر است توضيحي دهيد».

ميگويم : ما هر سخني داريم مي نويسيم. اين را در كجا نوشته ايم؟.. مالكيت (يا بفارسي بگويم : ازآنِش) يك چيز طبيعي است.

فلان كشاورز كاشته و درويده و كوفته و گندم بدست آورده ، اين ازآن اوست ، فلان كارگر كار كرده و مزدي گرفته ، ازآنِ اوست ، فلان بافنده پارچه اي بافته ، ازآن اوست. يك كلمه بگويم هركسي هرچه را از راهش بدست آورده ازآن خودش ميباشد و بكسي نسزد از دستش گيرد. ما اگر اين را نپذيريم سامان زندگي بهم خواهد خورد.

 خواهش ميكنم اگر حرف حسابي داريد بنويسيد و به ادارة پرچم بفرستيد من قول ميدهم زودتر و بهتر از روزنامة « استوار قم» [1] چاپ خواهند كرد.

بازي موش و گربه چرا؟! در گوشه اي تاريك و سياه پناه بردن و بروشنائي سنگ پراندن چرا؟ مرد و مردانه باش؟ جلو بيا حرفي بزن و جوابي بشنو.

آبادان ـ ع : ع

پرچم : ديروز پاسخي را كه آقاي شيشه گر بناصر اعتمادي بهائي داده بود بچاپ رسانيديم. اين پاسخ را هم آقاي عيلامي داده. آري آقاي ناصر سرودي ، ما بكيش بهائي ايرادهاي بسياري داريم و خود آرزومنديم كه يك بهائي با ما روبرو شود و بايرادهاي ما پاسخ دهد. اكنون كه شما بجنگ پرچم برخاسته ايد بهتر است به پرسشهاي ما پاسخ دهيد ـ پاسخ دهيد تا بدانيم كيشتان راستست. در پايين چند پرسش را مينويسم :

1) سيد باب بسخنان مهملي كه معني ندارد پرداخته ، از قبيل « بسم الله الفريد الفراد ذي الافراد الفرود ....» اينها براي چه بوده؟!.. چرا يك مرد خدايي مهمل گويد؟.

2) ازو در تبريز هرچه پرسيدند گفت نميدانم و سپس چون چوب خورد از دعوي خود برگشت و توبه نامه نوشت كه اين توبه نامه را ميرزا ابوالفضل گلپايگاني با دستور عبدالبهاء نشركرده و چنين گفته ميشود كه نسخة اصل آن در كتابخانة مجلس است ـ آيا اينها دليل دروغگويي او نيست؟!.

 1ـ

دراين هفته بار ديگر ، يكرشته نامه ها و تلگرافهاي گله و ناله از سختي خواربار و از گرسنگي و بدبختي مردم رسيده. در آذربايجان بيكبار نرخها رو ببالا نهاده هي ميرود و هنوز در جايي نايستاده. از شرفخانه تلگراف كرده اند كه نوزده تن از گرسنگي ناتوان گرديده از خود رفته اند. در تبريز در نتيجة سختي زندگي در اين روزها آدمكشيها و خودكشيهايي رخ داده است.

اين نامه ها پياپي ميرسد و ما نميدانيم چكار كنيم. زيرا از يكسو مي بينيم اينها راستست و يك گراني بي اندازه اي بمردم رو آورده. در خشكسالي تنها گندم و جو و خوراك كم باشد و گران گردد. امروز هر چيزي از اندازه بيرون رفته. از يكسو هم ميدانيم كه از چاپ آنها در روزنامه هيچكاري نخواهد بود و جز سياه كردن كاغذ نتيجه نخواهد. از اين ناله ها نه آن كردان نامرد كه خواربار را خريده قاچاق ميبرند دست خواهند كشيد ، نه آن دلالان پستنهاد كه براي بيگانگان خواربار خريده انبار ميكنند بخود خواهند آمد ، نه همسايگان (يا مهمانان ما) كه پرواي گرسنگي اينمردم را كمتر ميكنند ترتيب اثري خواهند داد.[1]

 1ـ

در شماره هاي پيش پرچم از صوفيگري سخن رانده گفتيم : سرچشمة صوفيگري آن بود كه پلوتينوس فيلسوف رومي چنين گفته : « روان آدمي از آنجهان آزاد و بي آلايش فرود آمده و در اينجهان گرفتار ماده گرديده و آلودگيها پيدا كرده. ليكن هر كسي كه بخواهشهاي تن نپردازد و بپرورش روان برخيزد آلايش او كمتر خواهد بود ، و كسانيكه بخواهند از اين دامگه باز رهند و بجايگاه پيشين باز گردند بايد از خوشيهاي اينجهان دامن درچينند و پارسا باشند».

اين سخن نتيجة آنرا داده كه كساني از كارها و خوشيهاي اينجهان روگردان باشند و در خانقاهها نشسته بخود سختي دهند ، و آنرا وسيله اي براي پاكي روان و نيرومندي آن شمارند ، و چون اينان براي رنجانيدن تن رختهاي پشمي ناهموار مي پوشيدند آنانرا « صوفي» (يا پشمينه پوش) ناميده اند.

 پايگاه : از ميان نوشته ها و كوششهاي كسروي و باهماد آزادگان سه رشته از همه چشمگيرتر است. نخستين رشته دربارة دين مي باشد كه از سخن كنوني ما بيرونست. دوم ، كوششهايي در زمينة دموكراسي و نشر معني درست(كامل) آن. سوم ، نبرد با هياهوي « ادبيات» و شعرهاي بيهوده ، نبرد با كيشهاي سراسر زيانمندي مانند شيعيگري ، صوفيگري ، بهاييگري و گمراهيهايي همچون ماديگري و جبريگري.

اين رشتة سوم (نبرد با گمراهيها) كه برخي به او ايراد گرفته و از اين رهگذر او را « افراطي» ، « عاصي» و يا « دشمن تراش» ناميده اند
 از ارجدارترين كوششهاي او و يارانش مي باشد زيرا بي آن كوشش در راه دموكراسي بيسود و دوباره كاري است. چنين كوششي مانند آنست كه دهقاني زميني را كه مي خواهد بكارد علفهايش را نكنده دانه بكارد و آب و كود دهد كه جز بيراهي نيست. 

 يكي از ياران ميگويد : دو گفتاريكه در پرچم دربارة خرد نوشتيد بس نبود. انبوه مردم خرد را نمي شناسند و اين را باور نميكنند كه مي توان براهنمايي خرد حقايق زندگي را دريافت و يك زندگاني آسوده و خوشي پيش گرفت و همينكه گفتگو ميشود ميگويند : « با اين عقلها؟! ، با اين عقلها ميخواهي ما حقايق را درك كنيم؟!.» از اينگونه ايرادها بسيار مي گيرند. آن دو گفتاري كه شما نوشتيد كساني آنرا يك « بحث علمي» مي شمارند و چنان ميدانند كه

 يك گفتگوي تفنني است اينست شما بايد بارها در اين زمينه گفتار بنويسيد تا مردم مقصود شما را بفهمند.

 1ـ

چنانكه هركسي ميداند در اين آخرها دوباره درويشهايي پيدا شده اند و در اينجا و آنجا ديدار زشت خود را بمردم نشان ميدهند. از شهرستانها نيز مينويسند كه درويشان پيدا شده اند همچنين بسياري از آنانكه عمامه را برداشته بودند بار ديگر كلاه را بعمامه بدل گردانيده اند. بويژه سيدهايي كه عمامه سياه بر سر ميگزارند فراوانتر شده اند.

ما نخست ميخواهيم از آنان بپرسيم : بَهر چه گردن برخت يكسان نميگزارند؟!. بهر چه خود را انگشت نما ميگردانند؟ رخت و كلاه براي پوشانيدن تن و نگه داشتن آن از سرما و گرماست و اينست رنگ و چگونگي آن درخور ارج نيست. رخت بهر رنگي بود و هر شكلي را داشت رختست. ليكن يكساني رخت در ميان يك توده دليل بهمبستگي و يگانگي آنهاست ، نشان يكساني انديشه هاست اينست بايد ارجي بآن يكساني گزاشت ، گذشته از آنكه گوناگوني رخت خود ماية دوري و رميدگيست ، زيرا هركس شكل رختهاي خود را پسنديده بديگران ريشخند ميكند ، و اين خود دو تيرگي پديد مي آورد.

نوشتة يكي از خوانندگان :

آن چه در دين به طور کلي واجب است دوري از بدي ها و انجام و اشاعه نيکي هاست. براي انجام نيکي ها بايد موانع آن را کنار زد و براي پرهيز از بدي ها مي بايست هوس ها و مشوق هاي آن را از خويش دور نمود.
 دليل اصرار به گناه در افراد مختلف متفاوت است. مثلاً در يکي جاه طلبي است و چاره آن بيشتر بخشش کردن و فهميدن مفهوم آرامش در کنار آسايش مي باشد. ريشه بيشتر گناهان حس پليد خودپرستي است و درمان آن عشق به همنوع و ديگرخواهي مي تواند باشد. در ميان اين همه ، عده اي هم به خاطر شکم پرستي دست به گناهاني مي زنند ، مانند دروغ ، کم فروشي ، خوردن مال يتيم ، شهوت پرستي ، حرص و آز و... شايد بتوان ادعا کرد گذشتن از شکم ، ابتدايي ترين مرحله براي دوري از خودخواهي و گرايش به ديگر خواهي است. روزه گرفتن براي اين افراد ، در صورتي که اصولي و همراه با کنترل دائمي خوراک باشد ، چاره ساز است. ضمن اين که بايد دائمي و نه موسمي باشد تا ملکة ذهن گردد.

1ـ

تا سي و چند سال پيش از اين ، بازرگانان ايران ، از برگزيده ترين تيره هاي ايران شمرده ميشدند. زيرا با پيشاني باز پول بدست مي آوردند و با پيشاني باز بكار مي بردند ، به كمچيزان و درماندگان دستگيريها مي نمودند ، بكارهاي تاريخي نيكي از ساختن پل و در آوردن چشمه و مانند اينها مي پرداختند.

در جنبش مشروطه نيز اينان مردانگي بسيار نمودند و رادمردانه پولهاي فراوان در راه جنبش بيرون ريختند. مشروطه بيش از همه با پول بازرگانان پيش رفته.

ليكن جاي افسوست كه امروز بازرگانان از نيكان شمرده نميشوند
، و در اين سالهاي آخر در نتيجة آزمندي و پولدوستي كه از خود نموده اند در ميان توده سخت بدنام شده اند. راستي را بيشتر آنان جز دربند پول نيستند و در اين باره پروا از كسي و چيزي نميدارند. از آنسوي دچار برخي لغزشهاي مهمي هستند كه آن ماية ديگري بزيانكاري آنان گرديده. من در اينجا از لغزشهاي آنان سخن ميرانم :

چنانكه از تبريز مي نويسند از چندي پيش ملايان تبريز نشستهايي دارند كه از پيمان و پرچم گفتگو مي كنند و گويا چنين گفته اند كه به پيمان پاسخ خواهند نوشت.

مي گويم : يك كار نيك همينست كه ميخواهند بكنيد. كسيكه يك سخني را نمي پذيرد راهش آنست كه با دليل بآن پاسخ دهد ، و ما نيز از آن نخواهيم رنجيد بلكه
خشنود خواهيم گرديد كه راه كار را پيدا كرده ايد.

اين كار در جاي خود ، ولي من ميخواهم در اينجا چند پرسش از شما بكنم كه باينها نيز پاسخ دهيد. اين پرسشها را از ديگران كرده ام ولي دوست ميدارم شما كه همشهريان من هستيد پيش افتيد و به اينها پاسخ دهيد. اينك پرسشها :

پايگاه : در روزنامة پرچم بجز نوشته هاي دارندة آن ، گفتارهايي ازخوانندگان نيز چاپ ميشده. برخي از آنها گواهي پاكدلانه ( شهادت صادقانه ) بوده و زير همان عنوان بچاپ رسيده ، برخي خود شاعر يا هوادار رمان بوده اند كه با خواندن نوشته هاي پيمان و پرچم تكان خورده به بيهودگي بلكه زيانمندي آن كارها پي برده دست برداشته اند و اينست سرگذشت خود را بنام هواداري از گفته هاي پرچم در اين زمينه نوشته اند
 كه زير عنوان « داوري توده » در روزنامه جا مي گرفته. جز اينها در زمينه هاي ديگري همچون بانوان ، نيكي و بدي ايلها ، خرابي وضع ادارات و علتهاي آن ، دادخواهي ستم كشيدگان ، سختي زندگاني ، خرده گيري به نوشته هاي پرچم ، خرافات و ديگر آلودگيهاي توده قلم زده اند.

در اين پست برخي از آنها را مي آوريم :

1ـ

يكي از شگفتيها بايد شمرد كه مردمان معني خرد را نمي دانند و آنرا نمي شناسند. « خرد» چيست؟ خرد گرانمايه ترين گوهريست كه خدا بآدميان داده كه بدستياري آن نيك از بد ، راست از كج ، سود از زيان بازشناسند ، براهنمايي آن براستيها پي برند و معني درست جهان و زندگي را بدانند. ولي جاي افسوس است كه مردمان چنين گوهر گرانمايه اي را نميشناسند و از آن بهره مندي نميخواهند. داستان مردمان با اين رفتارشان داستان راهروانيست كه در تاريكي شب راه ميروند و يك چراغ تاباني را كه دارند بجاي بهره مندي از آن ، خاموشش ميسازند
 و يا با كهنه پاره هايي مي پوشانند كه جلو روشنائيش را گيرند.

نخست بايد بگويم كه از اظهار تأثر خودداري نمي توانم. زيرا اين خود ماية تأثر است كه در اين كشور بيشتر نويسندگان گذشته از آنكه دربند دليل نمي باشند از هيچگونه بيفرهنگي و زباندرازي نيز خودداري نمي نمايند. اين بارها رخداده كه كساني زير عنوان پاسخ بآقاي كسروي يا پاسخ پيمان و پرچم گفتارهايي نوشته اند ولي تنها چيزي كه در آن گفتارها نمي توان يافت پاسخ است. بلكه با ياوه و ناسزا صفحات اين نامه و آن نامه را مانند دلشان سياه گردانيده اند.

نگارش منوچهر عدل [از خوي] :

همانطوريكه در ايران يكعده اي بنام پيشوايان مذهب ، ما ايرانيان را به بداخلاقي و بدبختي سوق داده اند عده اي هم بنام شاعر و فيلسوف و صوفي ، صفات برجسته و عالي باستاني ما ايرانيان را از ريشه كندند!

در نتيجه (ادبيات) كه بايد با قلم تواناي نويسندگان خود روانهاي خشن و پست را باعلاترين درجة اخلاق برساند به پست ترين درجة اخلاقي امروزه رسانيده است.

امروز كه آقاي كسروي سر منشاء سستي و پراكندگي افكار ما را نتيجة مستقيم شاعران مي داند انصافاً نمي شود حكم كرد كه حق ندارند.

چندي است روزنامه هاي تهران از سختي زندگاني و كمي خواربار سخن ميرانند ولي ما بخاموشي گراييده ايم. چرا بخاموشي گراييده ايم؟..
براي آنكه در گفتن و نوشتن چندان اثري نمي بينيم. جنگ بزرگي در جهان پيش ميرود و دولتهاي نيرومند بزرگي با هم مي جنگند و صدمليونها سپاه بتكان آمده از شرق بغرب و از غرب بشرق ميروند و مي آيند ، و در اينميان يك تودة پراكنده و نيرو از دست داده اي در سر راه واقع شده پيداست كه لگدمال خواهد گرديد ، پيداست كه گزندها خواهد ديد. پيداست كه در سالي كه از آسمان باريده و از زمين روئيده بگرسنگي خواهد افتاد. اين نتيجة پراكندگي و درماندگي آنهاست.

چندي پيش در روزنامة پرچم مقاله اي راجع بذم صوفيان و درويشان ديدم كه نام بعضي از بزرگان تصوف هم در آن تصريح شده بود و سبب شگفتي اينجانب گرديد كه چگونه دانشمندي مانند شما راضي ميشود در روزنامه اي كه بنام ايشان منتشر ميشود
 توهينها و نسبتهايي كه مبتني بر غرض و عدم تحقيق و غور ميباشد به بعضي اشخاص داده شود از اينرو لازم دانستم بدين وسيله تذكر دهم كه در ميان تمام سلاسل و فرقه ها بلكه احزاب مختلف سياسي و اجتماعي كساني يافت ميشوند كه اعمال و عقايدي را برخلاف اصول مرام خود دارا ميباشند و اگر بخواهيم روية آنانرا با اصول مرام مذهبي يا حزبي آنان تطبيق كنيم مي بينيم بكلي با يكديگر مباين است و البته در هر مورد براي تشخيص صحت و سقم يك مذهب بايد باصل مرام مراجعه كرد نه بروية اشخاص و مقيد بنام و لفظ نبايد بود بنابراين مقدمه براي صحت و سقم مرام مذهبي تصوف بايستي باساس آن كه دستورات بزرگان حقيقي آن است مراجعه نمود اينكه بعضي قلندران بكلاشي و گدايي و تنبلي و چرس و بنگ و كثافت مآبي عادت كرده و براي جامعه مضر ميباشند دليل اين نيست كه اساس مذهب تصوف باطل و مضر است چه تصوف دو جنبه قائل است يكي مادي و ديگري معنوي و براي هر يك از اين دو جنبه وظايفي معين نموده و مطابق دستور مولاي درويشان علي ابن ابيطالب كه فرمايد :

شرحي را كه در شمارة 209 پرچم زير عنوان « گفتگو با بهاييان» بچاپ رسانيدم ماية دل آزردگي برخي از بهائيان تهران گرديده و با زبان يكي از ياران « باوفا» چنين پيامي فرستاده اند :

« شما كه دعوي صلح كل مي كنيد بهر چه بما مي تازيد؟!.
 اگر منير ديوان نتوانسته پاسخي به پرسش شما دهد ما حاضريم پاسخ دهيم. شما بخانة ما بياييد و ما نيز دانشمندان خود را مي خوانيم تا با شما گفتگو كنند» اين پياميست كه فرستاده اند.

1ـ

در اين گفتار روي سخن بجوانان و جوان انديشگان است و ميخواهم بگفتگويي دربارة رهايي ايران پردازم. ولي بايد نخست مقدمه اي ياد كنم :

ايرانيان چون سررشته را گم كرده اند انبوهي از آنان از نيروهاي طبيعي كه خدا بآنان داده بهره مندي نمي نمايند مثلاً « انديشه» يكي از نيروهاييست كه خدا بهر كس داده و از اين نيرو بهره هاي بسيار توان برداشت. ولي انبوه ايرانيان خود را از آن بي بهره گردانيده و تو گويي از بودن چنان نيرويي در كالبدشان آگاه نمي باشند. شما اگر در انجمني باشيد و بحال مردم دقت كنيد خواهيد ديد همينكه يكي بسخني مي پردازد ديگران بي آنكه نيك بفهمند و بينديشند بيدرنگ بپاسخ مي پردازند و هر يكي بپاسخ ديگري برميخيزد.

از سخت ترين كارها براي ايرانيان همينست كه يك موضوعي را بانديشه سپارند و زماني در پيرامون آن بينديشند.